Cá dĩa có tên khoa học là discus, được phân thành 2 dòng là cá dĩa hoang dã và cá dĩa thuần dưỡng. Sau đây TDCC xin giới thiệu đến các bạn cẩm nang nuôi cá dĩa.
1. Tìm hiểu về cá Đĩa
1.1. Xuất xứ và đặc điểm sinh thái của cá dĩa
– Cá Đĩa được phát hịện vào năm 1840 bởi một nhà ngư loại học người Áo – Tiến sĩ Johann Jacob Heckel.
– Quê hương của cá Đĩa là các vùng nước trũng, tù đọng trên các nhánh sông Amazon chảy qua các nước Nam Mỹ như Brazil, Peru, Venezuela và Columbia. Các vùng nước tìm thấy cá Đĩa có đặc điểm sinh thái bao gồm: nước rất trong, độ nhìn thấy có thể lên đến 1.6 – 4.5m; nước có tính axit nhẹ, độ pH = 4 – 7 (phần lớn pH = 4 – 6); độ cứng tổng cộng cũng rất thấp (nước rất mềm): 1odH (17 – 18 mg/l CaCO3), nhiệt độ nước khá ấm (26oC); hàm lượng muối hòa tan rất thấp: 10 – 60 ms (microseimens).
– Vị trí phân loại của cá Đĩa trong Lớp Cá Xương như sau:
Bộ cá Vược: Perciformes
Họ cá Rô phi: Cichlidae
Các loài: Symphysodon discus Heckel (cá Đĩa xanh, đỏ có 9 sọc đứng)
Symphysodon aequifasciatus, có 3 loài phụ
S. aequifasciatus aequifasciatus (cá Đĩa xanh – green discus)
S. aequifasciatus axelrodi (cá Đĩa nâu – brown discus)
S. aequifasciatus haraldi (cá Đĩa lam – blue discus)
1.2. Một số đặc điểm sinh học cá dĩa
Sinh trưởng: nuôi trong bể kiếng, cá tăng trưởng chậm : sau 6 – 8 tháng nuôi cá có thể đạt : 6 – 10 cm (kích cở thương phẩm)
Sinh sản: cá thành thục sau: 12 – 20 tháng tuổi. Cá đẻ trứng dính bám vào giá thể. Trứng nở sau 50 – 60 giờ (tùy nhiệt độ). Trứng dinh dưỡng bằng noãn hoàng trong 2 – 3 ngày đầu, sau đó bám vào mình cá cha mẹ và dinh dưỡng bằng chất tiết trên mình cá cha mẹ. Từ ngày thứ 12 sau khi nở cá có thể ăn bobo, artemia. Sau 3 – 4 tuần cá có thể ăn trùn chỉ.
2. Nuôi cá Đĩa dể hay khó ? vì sao?
” Cá Đĩa là loại cá cảnh khó nuôi nhất trong các loại cá cảnh nước ngọt nhiệt đới ” bởi vì cá Đĩa có rất nhiều điểm khác biệt về nhu cầu sinh thái, đặc điểm sinh học so với họ hàng cá Rô phi của chúng nói riêng và các loài cá cảnh nước ngọt nhiệt đới nói chung. Do đó trong điều kiện nuôi, cần chú ý 2 đặc điểm sau:
Thứ 1: cá Đĩa là loài cá nhạy cảm nhất, đặc biệt nhạy cảm với
+ Tiếng ồn, chấn động nhẹ, ánh sáng mạnh
+ Các thay đổi của môi trường: nhiệt độ, độ pH, độ cứng của nước. Biên độ thích nghi với các yếu tố này của cá Đĩa rất thấp.
+ Các tác nhân làm phiền khác, cá Đĩa dể bị stress khi bị quấy rối bởi các loài cá năng động sống chung.
+ Các tác nhân gây bệnh (nấm, ký sinh trùng, vi khuẩn, virut)
Thứ hai: cá Đĩa đòi hỏi rất cao về chất lượng nước
Chính vì thế và cũng theo kinh nghiệm từ các nghệ nhân nuôi cá Đĩa: “cá Đĩa chỉ khó nuôi hơn các loại cá cảnh khác khi chúng ta không cung cấp cho chúng môi trường sống phù hợp”
3. Nhu cầu chất lượng nước trong nuôi cá Đĩa
3.1. Nhiệt độ
3.1.1. Ảnh hưởng của nhiệt độ đối với sức khỏe cá Dĩa
– Nhiệt độ cơ thể cá thay đổi theo nhiệt độ môi trường (đây là đặc điểm khác với các động vật máu nóng trên cạn)
– Nhiệt độ ảnh hưởng trực tiếp đến các quá trình sinh hóa trong cơ thể cá. Sự thay đổi nhiệt độ quá lớn và đột ngột sẽ làm rối loạn các quá trình sinh hoá trong cơ thể và ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường của cá.
3.1.2. Nhiệt độ thích hợp cho cá Dĩa
– Cá trưởng thành, cá sinh sản: 26 – 28 oC
– Cá con (mới nở đến 5 – 6 cm): 28 – 30 oC
3.1.3. Quản lý nhiệt độ với hồ cá dĩa
+ Bể nuôi đặt trong phòng có nhiệt độ tương đối ổn định (tránh gió lùa, lợp tole hấp thu nhiệt)
+Dùng sưởi để kiểm soát nhiệt độ trong hồ (đối với cá con hay vào mùa lạnh)
3.2. Độ PH cho cá dĩa
3.2.1. Ảnh hưởng của độ PH đến cá dĩa
+ Độ pH ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của cá khi có sự thay đổi đột ngột, cá có thể bị stress hay bị chết.
+ Tuy nhiên ảnh hưởng quan trọng hơn là ảnh hưởng gián tiếp của pH thông qua môi trường nước. Độ pH ảnh hưởng đến nồng độ hoà tan các muối dinh dưỡng, đến độ cứng của nước, thành phần các độc tố. Cụ thể như khi độ pH càng cao, hàm lượng ammonia dạng không phân ly (NH3) càng nhiều và rất có hại cho cá, ngược lại khi pH càng giảm thì độc tính của khí sulfurhydro (H2S) càng tăng.
3.2.2. Độ PH thích hợp cho cá Đĩa
+ Cá sinh sản: 5.5 – 6.2
+ Cá con: 6.5 – 6.8
+ Cá trưởng thành: 6 – 6.8
3.2.3. Quản lý độ PH phù hợp với cá dĩa
+ Cách tăng độ PH :
+ Tăng cường sục khí trong hồ hay bể chứa nước có ánh sáng, tăng cường quang hợp, giảm nồng độ CO2, tăng độ pH
+ Dùng nước vôi trong đã pha sẳn để trung hòa
+ Cách giảm độ pH
+ Dùng axit phot pho ric (H3PO4) hay axit citric (giấm).
+ Lọc sinh học cũng giúp giảm độ pH nước.
3.3. Độ cứng của nước nuôi cá dĩa
3.3.1. Ảnh hưởng của độ cứng với nước
+ Độ cứng của nước ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình điều hòa áp suất thẩm thấu của cá. Mỗi loài cá thích nghi với độ cứng khác nhau và khả năng thích ứng với sự biến đổi độ cứng cũng khác nhau.
+ Độ cứng của nước cũng ảnh hưởng đến hàm lượng Canxi (Ca) trong máu cá.
+ Ngoài ra, độ cứng còn ảnh hưởng đến quá trình nở của trứng.
3.3.2. Độ cứng của nước phù hợp cho cá Đĩa
+ Cá sinh sản : 3 – 10 odH, tốt nhất : 5 – 6 odH (1odH = 17,9 mg CaCO3/L)
+ Cá con (< 4 tuần tuổi) : 8 – 10 odH
+ Cá > 4 tuần tuổi : 8 – 15 odH
3.3.3. Kiểm soát độ cứng của nước
+ Nhu cầu về độ cứng của nước đối với cá Đĩa rất thấp, vì thế trong kỹ thuật nuôi, thường phải điều chỉnh theo khuynh hướng giảm độ cứng
+ Các phương pháp giảm độ cứng của nước (chủ yếu dựa trên nguyên tắc trao đổi ion Ca 2+)
+ Trao đổi ion bằng hạt nhựa,
+ Lọc sinh học,
+ Có thể dùng chất chiết xuất từ than bùn (peat) (than bùn có khả năng hấp thụ Ca 2+ và giải phóng nguyên tử H+).
3.4. Một số độc tố cần lưu ý
+ Chlorine hay chloramine
+ Đây là một loại hoá chất dùng khử trùng nước, thường có trong nguồn nước thủy cục (nước do nhà máy nước cung cấp),
+ Rất độc đối với cá (tác động trực tiếp đến quá trình trao đổi ion trong điều hòa áp suất thẩm thấu của cá).
+ Để loại bỏ tác hại do chlorine trong nước chỉ cần sục khí liên tục ít nhất 48 giờ
+ Để kiểm tra nước còn chlorine không, dùng Orthotolidin 1% : nhỏ 1 – 2 giọt orthotolidin vào 10 – 20 lít nước, nếu nước có màu vàng là còn chlorine và ngược lại.
+ Amonia (N-NH3), nitrite (NO2), nitrate (NO3- ) và sulfurhydro (H2S)
+ Các chất trên đều là các chất độc hại đối với cá, là sản phẩm phân hủy các chất hữu cơ có trong nước (từ thức ăn dư thừa, sản phẩm bài tiết của cá).
Để đề phòng sự hình thành các chất độc hại này, cần tăng cường hàm lượng oxy hoà tan trong nước để thúc đẩy quá trình phân hủy hiếu khí của các vi sinh vật chuyển hoá các chất độc hại thành các chất vô hại hay ít có hại hơn. Ngoài ra quá trình sục khí cũng tăng cường giải phóng các khí độc ra khỏi môi trường nước.
4. Các hệ thống lọc trong quản lý chất lượng nước nuôi cá dĩa
4.1. Lọc sinh học , lọc vi sinh hồ cá
+ Đây là quá trình đóng vai trò quyết định đối với chất lượng nước nuôi.
+ Do các vi khuẩn (Nitrosomas sp. ; Nitrobacter sp.) sống bám vào các giá thể trong bể nuôi, bể lọc tạo ra các quá trình sinh học (nitrate hoá, khử nitrogen) để làm thay đổi thành phần hoá học của môi trường nước.
+ Quá trình lọc sinh học rất có ý nghĩa trong việc ngăn ngừa sự hình thành và chuyển hóa các sản phẩm độc hại, giúp nước sạch hơn, tốt hơn cho cá.
+ Các giá thể để vi sinh vật bám có thể là đá, ống nhựa, sỏi, cây cỏ, rong, thành bể, …
4.2. Lọc hóa học cho hồ cá
Than hoạt tính
+ Sử dụng than hoạt tính (carbon năng động) để hấp thụ các chất độc hại còn lại trong nước,
+ Là khâu sau cùng trong hệ thống lọc, trước khi cấp vào bể nuôi.
4.3. Lọc cơ học cho hồ cá
+ Là phương pháp giảm độ đục của nước,
+ Bể lọc dung các vật liệu : vải lọc, cát, sỏi để giữ lại các chất lơ lững trong nước,
+ Là khâu đầu tiên trong hệ thống lọc.
5. Kỹ thuật nuôi cá Dĩa
5.1. Hình thức nuôi cá dĩa :
+ Nuôi trong bể kiếng hoặc ương trong bể xi măng
5.2. Công tác chuẩn bị hồ nuôi cá dĩa:
5.2.1. Chọn vị trí nuôi ca dĩa :
+ Yên tỉnh
+ Ánh sáng vừa
+ Tránh gió lùa (nuôi trong nhà)
+ Có nhiệt độ thích hợp
5.2.2. Trang thiết bị nuôi cá dĩa:
+ Ngâm bể kiếng ít nhất 2 – 3 ngày trước khi sử dụng lần đầu tiên
+ Vệ sinh bể, để khô vài ngày
+ Bố trí hệ thống sục khí, lọc (nếu có)
5.2.3. Chuẩn bị xử lý nước nuôi cá dĩa:
+ Nước máy:
+ Cấp nước vào bể chứa (có thể để trong nhà hoặc bên ngoài đều được)
+ Nếu nước máy không ổn định (có lúc bị đục), cần lọc
+ Sục khí nhẹ tốt nhất > 2 ngày để loại bỏ Clo trong nước và tăng cường hòa tan oxy.
+ Xử lý ozone (0.25 – 1 mg/10 lít nước/giờ) (nếu có)
+ Kiểm tra độ pH trước khi cấp vào bể nuôi (pH = 6 – 7), thường nước máy có độ pH = 7
+ Nước giếng:
Cần kiểm tra để biết rõ chất lượng của nước giếng sắp sử dụng. Tùy chất lượng nước sẽ có các giải pháp xử lý cụ thể thêm. Nếu nước đạt tiêu chuẩn sử dụng cho sinh hoạt cần được tiếp tục xử lý:
+ Cho qua bồn lọc cơ học (sỏi, cát hay vải lọc), hoá học(than hoạt tính)
+ Cho vào bồn chứa có san hô hoặc võ sò để cải thiện pH (khi pH < 5)
+ Sục khí tăng cường (nếu pH < 6 )
+ Kiểm tra độ pH trước khi sử dụng, pH đạt 6.5 – 6.8 là thích hợp nhất
+ Nước sông : cá Đĩa là loài cá có giá trị và rất nhạy cảm do đó sử dụng nước sông để nuôi cá cần có ao (bể) lắng và lọc kỹ để nước thật trong. Sau đó cần xử lý vi sinh vật gây bệnh (có rất nhiều trong nước sông) mới có thể sử dụng để nuôi cá.
5.3. Thả giống cá dĩa
-Chọn giống
+ Mua cá bố mẹ : màu sắc theo ý muốn, thân hình tròn, đầy đặn (không quá mập), khỏe mạnh, kỳ vây nguyên vẹn, phản xạ nhanh nhẹn, mua từ những nghệ nhân nuôi thành công.
+ Nếu mua cá con (chưa có màu) cần biết nguồn gốc (cá bố mẹ) : đàn cá khỏe mạnh, đồng đều, phân tán đều trong hồ, không tụm lại gốc hồ, phản xạ nhanh nhẹn, thường tập trung lại máng ăn.
-Thả giống
+ Chuẩn bị nước thả có các yếu tố môi trường nước gần giống với nước nơi cá đang sống (pH, nhiệt độ, độ cứng…), lọc tuần hoàn, tăng nhiệt và sục khí.
+ Thả bao cá giống vào bể (20 – 30 phút) để cân bằng nhiệt độ
+ Tắm cá trước khi thả trong dung dịch formal (37%) với nồng độ 100ppm (100 ml/1000 lít nước) trong vòng 5 – 10 phút.
+ Thả cá từ từ vào hồ,
+ Cách ly cá mới mua về trong 2 tuần để theo dỏi.
5.4. Chăm sóc cá dĩa
5.4.1. Cho ăn
– Loại thức ăn
+ Cá 15 – 30 ngày tuôỉ : cho ăn Artemia, bo bo
+ Cá từ 1 tháng tuổi trở đi : ăn trùn chỉ, cung quăng
+ Cá từ 3 tháng tuổi trở đi : ăn trùn chỉ, cung quăng, thịt xay, cá con
-Chuẩn bị thức ăn
+ Trùn chỉ, bo bo, cung quăng : mua về để vài giờ để loại bỏ hết chất thải trong ruột của chúng, rửa qua nước sạch vài lần, vớt những con sống cho cá ăn, sau đó sục khí tiếp để lại cho lần ăn sau.
+ Thức ăn tự chế biến : công thức pha chế cho 1 kg thức ăn đông lạnh :
500 – 550g tim bò hoặc thịt bò (bỏ mỡ, gân)
400 g tôm tươi
50 g chất kết dính
Tất cả được xay nhuyễn, bỏ vào túi nylon, cán dẹp, để trong ngăn đá tủ lạnh và cho ăn dần. Có thể bảo quản được 1 – 2 tháng. Có thể bổ sung tảo spirulina (10g –20g/kg thức ăn).
– Cách cho cá dĩa ăn
+ Nên cho cá ăn trong máng ăn (dể kiểm soát, theo dỏi)
+ Cho ăn 2 – 4 lần trong ngày, từ 09 – 15 giờ
+ Cho ăn vừa đủ hoặc hơi thiếu, không cho ăn thừa
+ Lượnng thức ăn : cá Đĩa ăn rất ít, cần theo dỏi sức ăn và tự điều chỉnh (cho ăn dần từ ít đến nhiều). Cá bị đói vài ngày không chết.
5.4.2. Chăm sóc khác
– Ánh sáng: cá thích ánh sáng vừa phải, nên bố trí đèn chuyên dùng cho cá. Ánh sáng nhiều, nước nuôi sẽ mau đục do tảo phát triển.
– Nhiệt độ: kiểm tra nhiệt kế và bộ tăng nhiệt, nên điều chỉnh nhiệt độ : 28 – 30oC
– pH : kiểm tra 2 lần/ngày, pH thích hợp : 65 – 6.8. cần chú ý khi thay nước, pH không chênh lệch quá 1 độ /ngày đêm.
– Thay nước: tùy vào cở cá
– Cá dưới 3 tháng tuổi: 1 lần/ngày , mỗi lần 20 – 30 %.
– Cá trên 3 tháng tuổi: 1 – 2 lần/ngày, mỗi lần : 20 – 80 % tùy vào nguồn nước, sức khỏe của cá và kinh nghiệm của người nuôi, nếu quản lý chất lượng nước và thức ăn tốt, nuôi với mật độ thấp có thể thay nước ít hơn (2 lần/tuần).
– Sang cá: trong quá trình nuôi, cứ 1.5 – 2 tháng sang cá một lần, trước khi sang cá cần chuẩn bị nước trước ít nhất 2 ngày ở hồ mới, tốt nhất nên pha ¼ nước củ trước 1 ngày và sục khí.
5.5. Cho cá dĩa sinh sản
5.5.1. Chọn cá Bố mẹ, bố trí cho sinh sản:
– Cá bắt cặp, mắt đỏ, rùng mình, tách đàn bơi riêng, dọn ổ (làm sạch mặt kiếng, giá thể)
– Chuyển cá bố mẹ sang hồ dành cho cá đẻ (70% nước cũ và 30% nước mới), mỗi cặp 1 hồ ( 40 – 100 lít nước)
– Nước có pH = 5.5 – 6.2 ; độ cứng 4 – 6 odH ; nhiệt độ 26 – 28 oC
– Bố trí giá thể : gạch nung đã được làm sạch
– Tiếp tục sục khí, thay nước hàng ngày và cho cá ăn (cung quăng, trùng chỉ)
– Sau vài ngày, cá đẻ trứng lên giá thể, sau 2.5 – 3 ngày trứng nở, sau 2.5 – 3 ngày nữa cá con mới bám mình cá cha mẹ và dinh dưỡng nhờ chất tiết ra từ cá cha mẹ.
– Sau vài ngày tập cho ăn bo bo non
5.5.2. Chăm sóc cá dĩa bột
– Sau 12 ngày vớt cá con ra một hồ khác đã chuẩn bị trước 2 – 3 ngày
– Chú ý môi trường nước : nhiệt độ : 26 – 29 oC (chênh lệch so với hồ cá bố mẹ trước khi tách không quá 1.5 oC ; độ pH : 6.5 – 7 ; độ cứng : 8 – 10 odH, mực nước : 30 cm
– Mật độ thả : 150 – 200 con/hồ 0.5 x 1.2 x 0.45 m (khoảng 200 – 220 lít nước)
– Ngày đầu không cho cá ăn, từ ngày thứ 2 cho ăn trùn chỉ, 2 – 3 lần/ngày (trời lạnh ngưng cho ăn trước 14 giờ).
– Sục khí liên tục, vừa phải
– Thay nước hàng ngày : dùng ống xiphong hút ra 0.5cm, châm vào 1cm
– Khi được 15 ngày (kể từ khi sang hồ), có thể dùng máy lọc để lọc nước (5 -6 giờ/ngày vào ban ngày)
– Cần sưởi nhiệt vào ban đêm để tăng nhiệt độ lên 28 – 30 oC
– Cá nuôi được 4 tuần chuyển sang giai đoạn cá hương (3 – 4 cm), tiếp tục sang hồ với mật độ 70 – 90 con/hồ cùng quy cách, tương tự khi cá được 6 – 8 cm tiếp tục sang hồ với mật độ : 40 – 60 con/hồ cùng quy cách
– Từ giai đoạn cá hương, chăm sóc cá như cá trưởng thành (đã trình bày ở phần 5.4.2)
